A primeira decisión á que se enfrontan os medios de comunicación é a elección dos temas que van tratar. Escoller falar de saúde mental nos medios é fundamental, non só porque será a primeira causa de discapacidade nuns anos, senón porque é o primeiro paso para que a poboación empece a falar do tema con naturalidade.
A ELECCIÓN
A primeira decisión á que se enfrontan os medios de comunicación é a elección dos temas que van tratar. É importante que a saúde mental teña espazo nos medios, xa que a Organización Mundial da Saúde (OMS) estima que no ano 2030 os problemas de saúde mental serán a principal causa de discapacidade no mundo, polo que non hai dúbida de que son informativamente relevantes.
Ademais, elixir falar de saúde mental nos medios é o primeiro paso para que a poboación empece a falar diso con naturalidade.
Un dos exemplos máis claros de temas que historicamente se silenciaron en saúde mental é o suicidio. En España, 10 persoas ao día falecen por esta causa. Os medios poden ser aliados na prevención dando cobertura a esta realidade, pero sempre seguindo as recomendacións da Organización Mundial da Saúde (OMS) que aparecen indicadas na campaña #HablaDelSuicidio de SALUD MENTAL ESPAÑA.
O ENFOQUE
Unha vez elixido o tema, o seguinte paso é decidir o enfoque: desde que punto de vista imos contar a historia? O enfoque pode ser a diferenza entre contribuír á estigmatización ou axudar á inclusión.
NON: Caer en estereotipos de xénero
Ás mulleres con discapacidade en xeral, e ás que teñen un problema de saúde mental en particular, parece negárselles por principio a posibilidade de ser esposas ou compañeiras, nais, profesionais… e a tendencia é tratalas desde a compaixón e o paternalismo.
SI: Aplicar a perspectiva de xénero en saúde mental
É necesario dar voz e protagonismo ás mulleres que teñen un trastorno mental. Tradicionalmente, estes problemas de saúde víronse como unha “debilidade de carácter” ou unha “culpa”, prexuízos que, no caso das mulleres, se aplican con máis intensidade.
Os medios de comunicación deben comprometerse a erradicar esta imaxe errónea e dar a coñecer a visión en primeira persoa e as actividades das mulleres con problemas de saúde mental.
MITO:
“As persoas con problemas de saúde mental non poden traballar”.
REALIDADE:
Os problemas de saúde mental non supoñen ningún impedimento para traballar, sempre que a persoa conte cos apoios necesarios.
“El relato de un enfermo mental emociona a la Reina y al Congreso”
NON: Usar unha visión paternalista
Á hora de falar de problemas de saúde mental, os medios empregan en ocasións unha visión paternalista e lastimera, que non visibiliza as capacidades da persoa, senón que fomenta unha imaxe dependente e pouco autónoma.
SI: Menos compaixón, máis dereitos
Un trato correcto dos problemas de saúde mental nos medios baséase no respecto, na igualdade
e na confianza nas capacidades da persoa. Non é conveniente mostrar os trastornos mentais de forma dramática nin sensacionalista, nin recorrer gratuitamente a aspectos emocionais que poidan espertar sentimentos de paternalismo, compaixón, curiosidade morbosa, sobreprotección, distanciamento, frivolidade etc. As persoas con problemas de saúde mental teñen os mesmos dereitos que calquera outra persoa. O que necesitan son recursos adecuados para poder exercer plenamente estes dereitos.
NON: Mostrar sempre unha visión negativa dos trastornos mentais
É necesario e fundamental reivindicar os dereitos das persoas con problemas de saúde mental. Con todo, a elección de temas sempre en negativo é unha forma de estigmatización.
SI: Falar da saúde mental en positivo
É conveniente que os medios transmitan tamén unha visión positiva dos problemas de saúde mental, prestando máis atención ás capacidades das persoas e menos aos límites. Neste sentido, pode darse cabida a temas como o acceso ao emprego, a boa convivencia, as relacións sociais satisfactorias, os programas de atención eficaces etc.
“Un enfermo mental que quiso matar a su madre en Donostia será internado en un psiquiátrico”
NON: Vincular violencia e saúde mental
É bastante frecuente atopar noticias relacionadas con sucesos violentos nos que se cita que a persoa acusada (ou presunta autora dun delito) ten un problema de saúde mental. Este tipo de noticias fai que se perpetúen ideas como que as persoas con trastornos mentais son violentas, agresivas e perigosas, e que actúan de forma irracional, o cal está comprobado que é falso.
Nalgúns casos, confúndense as causas reais dunha agresión ou dunha conduta violenta relegándoa a un problema psiquiátrico, cando pode deberse a problemas socioeconómicos, violencia de xénero, educacionais etc. Noutros, omítese información acerca da situación da persoa, o que fai que a noticia sexa tendenciosa e manteña os prexuízos.
Unha explicación desta vinculación tan común en medios entre trastorno mental e actos delituosos ten que ver con como a sociedade analiza certos comportamentos que parecen inexplicables. Parece que xera unha certa tranquilidade atribuír a un problema de saúde mental un acto delituoso de difícil comprensión, xa que é complexo aceptar que na natureza humana exista maldade.
Parece que genera una cierta tranquilidad atribuir a un problema de salud mental un acto delictivo de difícil comprensión, ya que es complejo aceptar que en la naturaleza humana exista maldad.
SI: Romper o falso vínculo violencia – trastorno mental
Unha conduta violenta non se pode xustificar a causa dun problema de saúde mental, xa que moi poucas veces existe unha soa razón que explique un comportamento deste tipo. As persoas con problemas de saúde mental teñen a mesma probabilidade de cometer un acto delituoso que calquera outra. Cun tratamento integral e unha contorna social e familiar adecuada, poden e deben vivir na sociedade sen que isto supoña un problema para ninguén.
O ou a xornalista pode limitarse a describir os feitos directamente observables (sen aventurarse a prexulgar a causa do feito a un trastorno mental) ou ben mostrar todas as circunstancias e as posibles causas, sen relegar o problema de saúde mental como único factor.
MITO:
“As persoas con problemas de saúde mental son violentas”.
REALIDAD:
Non é certo. De feito, ocorre en máis ocasións que as persoas con problemas de saúde mental son vítimas de agresións, malos tratos e abusos que responsables de cometer actos violentos
NON: Invisibilizar a determinados colectivos con problemas de saúde mental
- Persoas con discapacidade, especialmente mulleres
- Persoas migrantes
- Persoas en réxime penal
- Persoas sen fogar
Ademais, debemos prestar especial atención á vulnerabilidade das mulleres e incorporar a perspectiva de xénero en todas as nosas informacións.
Algúns colectivos adoitan sufrir unha grave discriminación social que se traslada inevitablemente aos medios de comunicación. Cando algunha destas persoas conta cun problema de saúde mental engadido, aos prexuízos propios asociados ao trastorno mental únense os que a sociedade atribúe ao grupo ao que pertencen.
SÍ: Visibilizar a todos os colectivos
É fundamental que os medios informen sobre as dificultades específicas ás que se enfrontan estes colectivos. Tamén é importante que poidan ofrecer o seu propio punto de vista naquelas noticias que falan delas e eles.
MITO:
O trastorno mental… “é un castigo ou culpa da persoa ou dos familiares”, “é hereditario”, “é contaxioso”.
REALIDADE:
Un problema de saúde mental débese a un conxunto de factores biolóxicos, psicolóxicos e sociais, e en ningún caso é culpa da propia persoa ou da súa familia.
NON: Culpar aos familiares ou á propia persoa
Existe unha tendencia a culpabilizar ás familias da conduta da persoa, especialmente se é un neno/a ou adolescente, ou ben se atribúen os síntomas a un “carácter difícil”. Doutra banda, en moitas ocasións presuponse que os e as menores con este tipo de trastornos non son capaces de realizar actividades como o resto de nenas e nenos.
SI: Ter especial coidado nos contidos de saúde mental en nenos/as e xoves
É fundamental consultar fontes con demostrado rigor cando se informa sobre este colectivo. Non se debe culpabilizar a familiares nin á propia persoa dos comportamentos provocados polo trastorno mental.
